0 – 6 YAŞ GELİŞİM DÖNEMLERİ
Okulöncesi dönemdeki çocuklar meraklı, araştırıcı, hayal güçleri kuvvetli ve sorgulayıcıdırlar. Bu nedenle çocukların bu yöndeki gelişimlerini desteklemek amacıyla, onların araştırabilecekleri, meraklarını giderebilecekleri, neden sonuç ilişkisini görebilecekleri, çeşitli fikirler öne sürerek tahminlerde bulunabilecekleri fırsatlar verilmeli ve bu yönde eğitim ortamları hazırlanmalıdır. Bu da çocukların merak ve araştırma duygularını geliştirici ve zihinsel yeteneklerini uyarıcı etkinliklerden biri olan "fen etkinlikleri" ile mümkündür. Okulöncesi dönemde fen etkinlikleri fen bilimlerine ilişkin bilgilerin çocuğa aktarılması olmayıp, çocuğun bunları yaparak ve yaşayarak öğrenmesidir. Ezbere bir fen bilgisi aktarımı çocuğun zihinsel gelişimine katkısı olmayıp, sadece bilgilerin artmasına yarar. Oysa ki, okulöncesi yıllarda önemli olan çocuğun araştırma, inceleme ve gözlem becerilerini geliştirerek, sağlam bilimsel temeller oluşturması ve bilimsel düşünmeyi öğrenebilmesidir. Anaokullarında çocukların yaparak öğrenmeleri ile gerçekleştirilecek fen çalışmaları sırasında çocuk gözlem yapma, soru sorma, fikirler ileri sürme, tahmin etme, iletişim kurma, düşüncelerini başkaları ile paylaşabilme ve neden sonuç ilişkisini kavrama fırsatına sahip olacaktır. Bu nedenle, fen etkinliklerine çocuğun merak duygusunu uyaracak ve doğal merakını tatmin edecek doğal ortamın yaratılmasıyla başlanmalıdır. Esas olan çocuğun merakını giderebilmesi için sorular sorması ve bu sorulara cevap bulabilmesi için gözlem inceleme ve araştırma yapmasıdır. Okulöncesi çocuklar için fen öğretiminin başlangıç noktası onların doğal çevreleridir. Çeşitli çevre gezileri ve yürüyüşler onlara gözlem ve inceleme yapma fırsatı verirken, doğadaki değişimler (mevsimler, gün, hava durumu gibi). Onlara sorgulama ve araştırma olanakları yaratabilir. Ayrıca çevrelerindeki bitkiler, hayvanlar, taşlar, bulutlar, yeryüzü, canlı ve cansız bütün nesneler onlarda heyecan yaratır ve onlara araştırma fırsatları sunar. Bu nedenle öğretmen iyi bir gözlemci olup, çocukların ihtiyaç duydukları her an onları bu tür etkinliklere yönlendirebilmeli ve her konuda sorular sorarak, gözlem, inceleme, araştırma ve sorgulama yeteneklerini geliştirebilmelidir.
0-1 AYDA
Yüzü koyun yatırıldığında başını kontrol etme çabası içindedir.4.haftada tutabilir ve kaldırabilir. Eli kapalıdır. Avucunun içine küçük bir nesne dokundurulduğunda sıkıca yakalar. Yüksek sese tepkide bulunur. Göz,yakın bir nesne üzerine kısa süre sabitleşebilir. Parlak renkler ve şematik şekiller üzerinde,gözün biraz daha fazla kaldığı izlenebilir. Tatlı,tuzlu,ekşi,acı besinleri ayırt edebilir.
1-4 AYLARDA
Omuz ve baş kontrolü görülmeye başlar. 3. ve 4.aylar içinde desteklendiğinde kısa bir süre oturabilir. Başını dik tutabilir. Kollarına dayanarak doğrulabilir. Görme duyusu gelişmiştir. Yatay hareket eden nesneleri izleyebilir .Göz ilgisini çeken nesneler üzerinde daha uzun süre kalır. Görme ve işitmenin işbirliği görülür. Sesin geldiği yöne bakar.
Çevreye ilgi artar,ayak seslerine beslenme,banyo gibi hazırlıklara tepki verir. Sosyal gülme 2. ay sonunda görülür. Esas sesleri taklit etme yeteneği gelişmiştir. Yakaladığı bir hareketi durmadan tekrar eder. Çıngırağı hızla sallayınca ses çıkardığını fark eder. Avuç içi ile yakalar. Herşeyi ağzına götürür. Eller hafif açıktır.
4-10 AYLARDA
Sırt üstü durumundan yan yatmaya geçebilir. Emekleme denemesi 5. ayda görülür.7. ayda,sürünme ve emekleme gelişir.8.ayda tam dönüş görülür. Uzatılan nesneyi yakalamaya çalışır.6.ay içinde terredütlü yakalama görülür.8,9.aylarda iki küpü bir araya getirebilir. Ustaca yakalama 9. ayda görülür. Aynı ay içinde hangi elini seçtiğini belli edebilir. Sonra bu eli değiştirebilir. Katı mamaları,4.ayın sonu ve 5.ay içinde yiyebilir. Anlamlı sesler ve heceler çıkarmaya başlar,taklit yeteneği gelişmektedir.
Destekle oturabilir .Omuz ve baş kontrolü gelişmiştir.7.ay içinde desteksiz oturma görülür. Yardımla ayakta durabilir. Tutunarak durma 9. ve 10. Ayda görülür Emeklemede ustalaşmıştır. Göz ve el koordinasyonunun başlangıcı 4. aya rastlar.
6.ayb içinde tanıdık ve yabancı yüzleri ayırt etme başlar. Seçicilik görülür.
Objeleri bir elinden diğerine geçirebilir.(Çocuklar genellikle9-12.aylar arası hangi ellerini kullanmak üzere seçtiklerini belli ederler. İki yaşına kadar sağ elini kullanmasına yardım ve özendirme söz konusu olabilir,oyuncağı sağ eline uzatmak,sağ elini rahat kullanacağı bir biçimde oturtmak gibi-ikinci yaştan sonra,sol elini seçtiğini ortaya koyarsa herhangi bir karışma zararlı olabilir.
10-12 AYLARDA
Yardımsız ayağa kalkabilir. Tutunarak yürür. Erken yürüme görülebilir. Ortalama yürüme zamanı 13-15 aylar arasıdır. Yatma durumundan oturmaya geçebilir. Düşmeden,eğilebilir. Çevrede gördüğü davranışları taklit edebilir. Parmaklarını deliklere sokmaya çalışır;halkaları yakalar. Yetişkinlerin sallanarak ve vurarak yaptığı oyunlardan zevk alır. Üç küpü yan yana getirmeye çalışır. Ulaşmak istediği nesneyle arasındaki engeli kaldırabilir. Amaç-sonuç bağlantısını kura bilmektedir. Bu ilk zeka belirtisidir. Nesneleri son kayboldukları yerde değil,ilk denemede bulduğu yerde arar.
Topu karşısındaki kişiye atma denemeleri yapar. Önceden anlama,kestirme görülür. Annenin kalkmasının onun gideceğine işaret olduğunu sezinler ve ağlayabilir. Yabancılardan çekinme ve korkma görülür. Kendini besleme isteği gösterir. Kaşığı kullanmak ister. Kahkaha ile gülebilir. Sevgi gösterir.
İki Yaş Çocuğunun Gelişim Özellikleri
İki yaş çocuğu en iyi şekilde koklama, tatma, dokunma, duyma ve görme duyuları yoluyla öğrenebilir. Çok meraklıdırlar ve her şeyi araştırıp keşfetmek isterler. Çok cesaretlidirler ve onların bu araştırıcı doğaları yetişkinleri korkutabilir. Bu nedenle, kısıtlanmaksızın denetlenmeleri gerekebilir. Dikkat süreleri 2-5 dakika gibi çok kısadır. Ancak bir şey onlara çok ilginç gelirse daha uzun bir süre etkinliğe katılabilirler. Bu dönemde çocuklar sık sık "hayır" kelimesini kullanır ve hatta çok hoşlandığı birşeyi isteyip istemediği sorulduğunda dahi hayır diyebilirler. Bu nedenle onlara "yemek için hazır mısın?" diye sormak yerine, "öğle yemeği zamanı" diye belirtebiliriz.. İki yaşındaki çocuk ancak iki-üç kelimelik cümleler kurabilir. Bu dönemde merak duygularının da bir sonucu olarak, sık sık "ne, niçin, nerede" gibi sorular sorarlar. Ancak onlar konuştuklarından daha fazla kelimeyi anlayabilirler.
Zihinsel Gelişim Özellikleri / Yapılabilecek Aktiviteler
Şekilleri yerleştirebilme ,Çocukların rahatlıkla alıp kullanabilecekleri yerlere oyuncaklarını yerleştirmelerini sağlama,İçerisine şekilleri yerleştirebilecekleri şekil kutuları verme Sınırlı ilgi süresi ,Çocuklara 2-5 dakika sürecek kısa hikayeler okuma
Çocuklarla şiir ve parmak oyunları tekrarlama Yetişkini taklit,Çocukların kullanabilmeleri amacıyla, dramatik oyun köşesinde şapka, çanta, küpe gibi aksesuarlar bulundurma ,Çocukların kendilerini görebilecekleri yerlere aynalar asma
18-24 AYLAR
Sandalyede rahatlıkla oturabilir. Elinden tutulduğunda,merdivenleri inip-çıkabilir. Tek ayak üstüne atlayabilir. Atlamada iki ayağını birden kullanamaz. Koşabilir;ancak ani dönüşlerde dengesini kaybeder. Kaşığı doğru tutar ve ağzına götürebilir. Araç kullanarak,ulaşmak istediği nesneyi yakalayabilir. Tekerlekli arabayı çekebilir. Topa tekme vurabilir. Bebeğinin gözünü,kulağını,ağzını v.b organlarını gösterebilir. Bazı nesneleri veya canlıları resimlerinden tanır ve gösterir. Objelerle ilgili etkinliklerde,yatay kavramına doğru bir yöneliş izlenir. Doğrudan algı alanında olmayan,ancak daha önce gördüğü bir olayı,taklit yoluyla,ortaya koyabilir. İlgi alanında dikkat toplama ve hatırlama süresi,yaklaşık 15 dak. dolaylarındadır. Yeni etkinlikler dener;beceremediğinde,önce ustalaştığı benzer bir davranışı tekrarlayarak çözüm arar. Düşüncelerini,taklit yoluyla,davranış ve tavır alışkanlıklarıyla ortaya koyar. Yapması istenen basit istekleri yerine getirebilir. Oyuncaklarını bir sepete koyabilir. Kitap sayfalarını üçer-beşer çevirebilir;tek tek çevirmeyi de becerebildiğini,zaman zaman,ortaya koyar. Kağıdı katlamaya çalışır;el seçimini ortaya koyar;ancak zamanla bu seçimi kendiliğinden değiştirebilir. Tahta küpleri kutudaki yerlerine yerleştirebilir. Bir kelimelik cümleler çoğunlukta olmakla birlikte,iki kelimelik zaman zamanda,üç kelimelik cümleler kurabilir. Öz-yönelim çok güçlüdür;sevdiği kişi ve nesneleri paylaşmak istemez. Mutluluk ve haz duygularını,yoğun biçimde,belli eder. Utanma,korku,öfke kıskanma duyguları belirir. Diğer çocuklara ilgi artar. Onlarla birlikte olmak ister;ancak,yan yana sürdürülen paralel oyunlar görülür.
Dışkılama kontrolü gelişmektedir.
3 YAŞ ÇOCUĞUNUN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
Büyük ve küçük kas aktivitelerinde daha başarılı, daha fazla kontrole sahiptirler. Daha istekli, ilgili arkadaş canlısı ve daha bağımsızdırlar. Hikaye dinlemek ve tekrarlamaktan hoşlanırlar. Dikkat süreleri hala çok kısadır. Üç ve daha fazla kelime içeren cümleler kurabilirler. Hala hatalı konuşmakla birlikte konuşmalar daha anlaşılır şekildedir. 1000 kelime hazinesine sahiptirler. İki-üç emri arka arkaya yerine getirebilirler. Su köşesi aktivitelerinden hoşlanırlar.
Zihinsel Gelişim Özellikleri Yapılabilecek Aktiviteler
Üç objeyi seçme ve sayma , Her çocuk için masaya çatal, kaşık, tabak koymalarını isteme , Bahçeden seçerek üç çiçek toplamasını isteme ,Dört-altı rengi tanıma ve eşleştirme (önce kırmızı, yeşil, mavi, sarı daha sonra kahverengi, siyah, turuncu, mor)
Bir daireyi her biri farklı renk olacak şekilde altı eşit parçaya bölme ve çocuktan bu altı rengi seçerek etrafına yerleştirmesini isteme , Altı tane renkli kutu ve altı tane aynı renkteki fasulye torbaların çocuğa vererek, uygun renkteki fasulye torbasını uygun kutuya fırlatmalarını sağlama , Bir kutuya 8-10 tane farklı renkte nesne koyarak çocuktan ismi söylenilen renkteki nesneyi bulmasını isteme,Merdivenleri tek adımlarla çıkabilir. Tek ayak üzerinde durabilir zıplar;parmak uçlarında yürüme denemeleri yapar.
Koşmayı daha iyi becerir;köşeleri rahatlıkla döner,hızını artırabilir ve azaltabilir. Zaman zaman tökezlenir ve düşer. Ayakkabılarını (genellikle ters) giyinebilir;ancak bağcıklarını bağlayamaz. Basit giysileri giyebilir. ve çıkarabilir. Küpleri üst üste koymada ustalaşmıştır.9-10 küple kale yapabilir. Küpleri yatay kullanma görülür. Su dolu bir bardağı taşıyabilir;suyunu içebilir. Çatalla yemek yemeye başlar. Kaşık kullanmada ustalaşmıştır. Kağıdı yandan katlayabilir. Gösterildiği halde,genllikle köşe katlaması yapamaz. Köşeli,dikey çizgiler çizebilir. Bir insanı normal çizemez,yuvarlak çizgilere geçiş görülür. Tuvalet ihtiyacını belirtir. Ancak,zaman zaman,oyuna daldığında ya da bazı geceler,haber verme gecikebilir. Yuvarlak,kare,üçgen şekilleri eşleştirebilir;yerine yerleştirebilir;ancak bu şekilleri çizemez. Özellikle dilde,bu eşleştirme yeteneği belirgindir. Objeleri kolayca sınıflayabilir;tanımlayabilir;kıyaslayabilir. Ana renkleri tanır ve eşleştirebilir. Durmadan soru sorar. Uygun olan ve olmayan davranışlarıyla ilgili tepkileri anlayabilir;bunlara göre kendini yöneltebilir.
Koku ve dokunma farklılıklarını ayırt edebilir.
4 YAŞ ÇOCUĞUNUN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
El becerileri daha gelişmiştir. Daire ve kare şekillerini kopya edebilir. Vücudun baş bölümlerinin bulunduğu resimler çizebilir. Büyük parça "yap-boz"ları yerleştirebilir. Hikayelere başlıklar uydurur ve konuları birbirine bağlar. Blok ve dramatizasyon köşelerinde oynamaktan çok büyük zevk alır. Çok fazla konuşarak yetişkinin sabrını dener.
Zihinsel Gelişim Özellikleri .... Yapılabilecek Aktiviteler
(İki uzun çizgi çizme) , Çocuklarla uzunluğu hakkında konuştuktan sonra renkli kurdeleleri kesmelerini sağlama , Üç-dört farklı uzunlukta samanı kesme ve onları uzunluklarına göre sıraya koymalarını sağlama ,(Dört ve daha fazla sayı sayma)
Dört fasulye torbasını seçerek, sayarak fırlatmalarını sağlama ,Çocuklardan zıplarken saymalarını isteme ,Yemek zamanı arkadaşlarını saymalarını isteme , Kutudan dört kurabiyeyi sayarak almalarını isteme , Meyveyi dört parçaya kesmelerini isteme
Grup kararlarını oylama ve her oyu gösteren bir grafik yaparak oyları sayma
(Altı rengi isimlendirme ve tanıma ),.Gün boyunca karşılaştığı nesnelerin renklerini tartışma. Örneğin: Kırmızı ışık, yeşil ağaç, sarı muz gibi . Bir grup nesneyi renklerine göre ayırma, benzer ve farklılıklarını söyleme ,Koşmada daha güvenlidir. Bir bacak üzerinde daha uzun süre dengede durabilir. Sekemez;bu beceri 5 yaşına doğru görülür.
Top yakalamada becerisi artmıştır. El-göz işbirliği gelişmiştir. Elini,yüzünü yıkayabilir. Dişini fırçalar. Kendi başına giyinebilir;düğmelerini ilikleyebilir. Saçını tarar. Dökmeden bir kaptan diğerine su boşaltabilir. Bloklarla küpleri kullanarak binalar yapabilir. Diğer çocuklarla yarışmaya girer ,Paylaşabilir. Öz-yönelim hala yoğun olmakla birlikte başkalarının varlığına ve haklarına bilinçlenme başlamıştır. Büyük küçük kavramları gelişmiştir. Ancak"orta"ölçüyü ayırt edemez. Kağıdı köşeli katlamada hala güçlük çeker,zaman zaman başarır. Objeleri 4 e kadar sayabilir. Az-çok kavramı gelişmeye başlar. Birkaç harf yazabilir .Kitap sayfalarını rahatlıkla,tek tek çevirebilir. Makası kabaca kullanabilir. Masal dinlemeyi sever .Dikkat süresi 10-15 dk ile değişir. Üç tekerlekli bisikleti kullanmada ustalaşmıştır. Ana renklerin isimlerini rahatlıkla kullanır. Eksik çizilmiş resimlerin bir-iki eksiğini görebilir. Üçgen ve kare şekilleri kabaca çizebilir. Artı ve çarpı şekillerini çizebilir. İnsan resmini bir baş ve ona bağlı olarak çıkan iki çizgi ile belirterek çizer. Beden bu çizimde yer almaz. İki-üç kişilik grup oyunlarına katılır. Boyda 5-6cm.lik;kiloda1,5-2.kgr.lık bir artış gösterir.
5 YAŞ ÇOCUĞUNUN GELİSİM ÖZELLİKLERİ
Motor becerileri daha gelişmekle birlikte harf ve sayıları ters yazabilir. Durmaksızın konuşur ve sorular sorar. Zaman kavramı ile daha fazla ilgilenmeye başlar ve saatin akrep ve yelkovanının temel hareketlerini bilir. İlk, orta ve son gibi pozisyon kavramlarını bilir. Kendi adını yazabilir veya gördüğünde tanıyabilir. Dikkat süreleri artmakla birlikte yetişkine oranla hala çok kısadır. Gerçek ile hayali çok zor ayırt edebilirler.
Zihinsel Gelişim Özellikleri...Yapılabilecek Aktiviteler
(İsmini tanıma) 0, Çocukların görünmeyen bir yerlerine adlarını yazma , Elbise ve ayakkabı dolabına her bir çocuğun adını yazma (çocuk sizi bunu yaparken izlemeli)
Çalışmalarına isimlerini yazmaları için cesaretlendirme,(Birden yirmiye kadar ezbere sayma) , Masada çocukları sayma ,Peçeteleri sayma , Tabakları sayma, Çocukların karşılaştıkları materyalleri onlarla sayma ,(Birden beşe kadar sayıları yazma) , Sayıları yazmaları için çocuklara kağıt kalem verme , Tıraş köpüğü vererek çocuğun bunlarla sayıları yazmasını isteme ,(İlk, orta ve son pozisyonlarını anlama) Hafta içinde ilk, orta ve son kavramını anlamak için temizlik kuyruğunda çocukların yerlerini değiştirme
B. Üç araba koyarak ilk, orta ve son hakkında konuşma ,Koşma,sekme ve atlamada vücut hareketleri tam bir denge içindedir. Küçük kas gelişimi ileri düzeydedir. Kalemi rahatlıkla kullanabilir. Kesme ve yapıştırma etkinliklerine ilgi duyar. Kare ve üçgen şekilleri rahatlıkla kopye edebilir;ancak,baklava biçiminin meyilli kenarlarını çizmede,hala güçlük çeker. Karşılaştırmalar yapabilir. Kendini eleştirebilir .Çevresini denetlemek ister .İnsan resmini,baş,bacaklar ve ayaklar olarak çizer. Bedenin bu çizimde yer alması,altıncı yaşa doğru gerçekleşebilir. Objeleri on'a kadar sayabilir.
Büyüklük küçüklük kavramlarından sonra"orta""yarım" ve"ikisi arası" kavramlarında da gelişme görülür. Olaylarla zamanı birleştirmeye başlamıştır. Sabah ve akşamı bilir. Televizyonda sevdiği dizinin zamanını hatırlamaya başlar. Bilgi toplayıcı sorular sorar. Kelimelerin anlamlarını öğrenmek ister. Basit kelimeleri,özellikle kendi adını kopye etmek iste;deney fırsatı verildiğinde başarılı olur. Para ile alış veriş yapabilir.
Düzen duygusu gelişmiştir. Çevresini denetlemek ister. Ayakkabılarının bağlarını bağlayabilir. Eksik insan ve eşya resimlerini tamamlayabilir. Önceleri olduğu gibi korku ile sık sık sarsılmaz. Kendine ve çevresine güvenir. Gerçek ve hayal arası ayrımı yapmaya başlar. Yaptığı işin görülüp beğenilmesini ister. Sosyal uyum için gerekli davranışları,çevresinde gördüğü örnekleri taklit ederek,elde eder. Benlik kavramı iyice gelişmiştir. Özdeşleşmek üzere seçtiği birey gibi hareket etmeye özen gösterir.
Boyda 5-6cm.lik;kiloda1,5-2.kgr.lık bir artış gösterir.
0-6 YAŞ GELİŞİM AŞAMALARI
6 YAŞ ÇOCUĞUNUN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
Canlı ve coşkulu olduğundan yeni şeylerle yeteneklerini denemeye heveslidir. Bu nedenle yeni denemelere girmeye çok isteklidir. Okuma yazma ve sayıları kullanma yeteneğinin ilk adımlarını atabilir. Fakat öğrendikleri şeyler hala gözlemlediği ve yaptığı şeylere dayalı olup, soyut düşünemezler. Beş yaşa oranla daha titizlikle üçgen çizebilir, kareyi daha doğru biçimde kopya edebilir. Nesnelerdeki benzerlikleri ve farklılıkları söyleyebilir. Ortalama 3000 kelime hazinesine sahiptir. Geçmiş, şimdi ve gelecek zaman kavramları şekillenmeye başlamıştır. Ev içi ve dışı etkinliklerde çok canlıdır.
El becerisinin ona sağlayabileceği olanakları keşfetmiştir. Bloklarla çeşitli yapılar yapar ve oyunlarında bunları kullanır. El işi çalışmalarını severek yapar. Rahatlıkla keser;yapıştırır;katlar ve şekil verebilir. Top ve ip oyunları yaygındır. Erkek çocukların genellikle top,kız çocuklarının ise ip oyunlarını yeğledikleri görülür. Oyunlarda kız-erkek ayrımı görülmeye başlar. Grup oyunlarına istek artmıştır. Çizgileri daha gerçekçidir. Bir insan resmini,baş,gövde,kollar ve bacaklarını belirterek tan çizebilir. Şekilleri tanır eşleştirebilir. Harfleri kopye edebilir;adını yazabilir. Kitapta resim boyamayı ve resim yapmayı sever. Pasif kelime hazinesi ilköğretim için gerekli görülen zenginliğe ulaşmıştır.
Kendi görüş açısından sağ ve sol tarafını ayırt edebilir;ancak,diğer bir kişinin sağ ve sol kolunu göstermekte güçlük çeker. Basit alış verişleri rahatlıkla yapabilir;paraları tanır.
Geçmiş,şimdi ve gelecek zaman kavramları,kaba bir biçimde,şekillemeye başlamıştır
