Fobi bir nesne veya olaya karşı geliştirilen kalıcı ve rahatsız edici bir korkudur. Bu sebeplerden oluşan korkular sosyal hayata zarar verdiği gibi, kişinin iş yaşantısı ve ailevi hayatını da olumsuz etkiler. Günümüzde birçok fobi teşhis edilip literatüre geçmiştir. Ancak genel anlamda sıralamak istersek:

·                    Basit Fobiler. Bunlara kapalı alan korkusu (klastrofobi), hayvan korkusu (genelde fare, örümcek ve yılan), yükseklik korkusu (akrofobi), uçma korkusu (Piterifobi), su korkusu (hidrofobi), dişçi korkusu (odontifobi), tünel, köprü korkuları olarak sıralanabilir.

·                    Sosyal Fobiler. Bu tür fobilerde kişi kendine güvensizlik, topluma ve çevresine güvensizlik ve diğer kişiler tarafından aşağılanma ve küçük görülme korkusuna sahiptir.

·                    Açık Alan Korkuları. Depresyon ve panik yaşayan insanların en azından yarısında agorafobi görülür. Bu da kişinin büyük bir alanda veya alışveriş merkezinde yalnız kalamama durumunu geliştirir.

Fobiler genelde endişesel rahatsızlıklar, panik, post travmatik stres rahatsızlıkları, obsesif kompulsif rahatsızlıklar nedeniyle oluşabilir. Her yıl bu problemlerden milyonlarca kişi etkilenmektedir.

Fobiler bazı sinyaller ve semptomlarla ortaya çıkarlar. Bunlar:

·                    Bazı durumlara veya maddelere karşı geliştirilen kalıcı korkular ve endişeler.

·                    Korkulan nesne veya olaylara ani tepkisel hareketler.

·                    Kişinin korkulan şeyden kurtulma ve uzaklaşmak için çabalaması.

·                    Korku nedeniyle normal ve düzenli hayattan uzaklaşma, içe kapanma.

Fobiler, vücutta görülen herhangi bir hastalığa bağlı olarak gelişmezler. Fobi sahibi olan kişi rahatsız olduğu ortama girdiğinde yada nesneyle karşılaştığında, en sık olarak, kişinin terlediği gözlenir. Kalp atışları hızlanır, kaçma ve sakınma isteği görülür, zor nefes alma ve huzursuzluk gibi tepkiler de geliştirebilir. Bazı durumlarda kişi korktuğu veya fobisinin olduğu nesneyi direkt olarak yaşamasa da, dokunmasa da sadece bu konunun varlığı bile kişinin fobi belirtileri göstermesine neden olabilir.

Fobilerin genel olarak başlangıç nedenleri bilinmemektedir. Ancak ailede bulunan fobilerin yeni nesillere geçtiği konusunda oldukça sağlam kanıtlar bulunmaktadır. Araştırmalar çocuklara, aile bireylerinde bulunan fobileri kendi içlerinde geliştirerek, öğrendiklerini ortaya çıkarmıştır. Aynı araştırmalara göre, utangaç olarak yetişen çocuklar ileriki yaşamlarında endişeye bağlı olarak düzensizlikler yaşayabilmektedirler. Tüm bu fobiler ve endişeye bağlı rahatsızlıklar kadınlarda daha fazla görülmektedir. Fobi nedenleri, hormonlar ve kültürel farkılılıklar olabilir ve doktor tarafından detaylı olarak incelenmelidir. En sık olarak fobilerin başlangıç nedeni geçmişe dayanır. Küçük yaşlarda birşeyden korkma, utangaç bir çocukluk, baskıcı ailelerde yaşayan çocuklar, yatılı okul gibi yanlız geçen çocukluk yılları, anne baba problemleri ve belki bu problemi yaratan nesneler çocukluk döneminde psikolojimize yerleşir.

Bir nesne veya durumdan dolayı rahatsızlık hissetmek genel anlamda normal sayılabilir.

Köpekleri, kedileri sevmek zorunda değiliz. Onlardan korkup uzak da duruyor olabiliriz ancak köpeklerin,kedilerin var olduğu gerçeğini bilerek sokağa çıkmayı red etmek ya da bu tür canlılarla karşılaşıldığında terleme ve çarpıntının başlaması, beğeni dışında bir olaydan çok fobi olarak kabul edilir. Eğer kişide bulunan rahatsızlık normal hayatını etkilemiyorsa, doktora başvurmaya pek gerek yoktur. Ancak kişinin korkuları ve fobileri rahatsız edici boyutlarda ise, normal olan sosyal hayatını etkiliyor ve kişi bunları kontrol edemiyorsa, mutlaka psikolojik ve tıbbi yardım alınmalıdır. Bu durumlarda psikologlar, psikiyatristler veya ilgili doktorlardan yardım alınabilir.

Doktorlar bu durumlarda genel olarak belirtileri araştırmak için, kişideki bulguların ne zaman ve ne şekilde olduğunu araştırırlar. Bazı durumlarda doktorların uygulayacağı yazılı testler de kişideki rahatsızlık durumlarını ve endişeye neden olan kaynakları ortaya çıkarabilir. Fobiler alkol bağımlılığı, depresyon, ilaç veya uyuşturucu bağımlılığı ve yeme alışkanlıkları nedeniyle de ortaya çıkabilir. Doktorlar tüm bu bulguları değerlendirerek fobilere karşı bir tedavi geliştirirler.

Kişide bulunan fobiler diğer rahatsızlıklardan dolayı da ortaya çıkabilir:

·                    Fiziksel Bozukluklar: Yüksek tansiyon, astım, hazımsızlık ve uyku bozuklukları fobilere neden olabilir.

·                    Depresyon: Diğer insanların normal yaşamlarında yaptıkları rahatlatıcı ve eğlendirici işleri yapamamak fobilere neden olabilir.

·                    Madde Bağımlılığı: Fobileri olan bazı insanlar ilaç veya alkol gibi rahatlatıcılarla korkulardan kaçmaya çalışabilirler. Bu nedenler insanları bağımlı hale getirerek çözüm yerine problem yaratır.

Fobiler için ilaç tedavilerinde:

Fobi önemli bir sağlık sorunudur. İlaçlı tedavinin gerektiği durumlarda uzman bir psikyatrist ile görüşülmelidir. Bilinçsiz ilaç kullanımı kişiyi bulunduğu durumdan çok daha sağlıksız hale getirebilir, yeni bağımlılıkların (ilaç bağımlılığı) başlamasına neden olabilir. Fobilerde kullanılan ilaçların kullanım dozları oldukça önemlidir. Ne eksik ne de fazla kullanılmaması gerekir. Saatinde ve önerilen dozda almak, kişinin tedavi sürecini hızlandırır. Fobilerde genel olarak 3 tip ilaç kullanılır. Bunlar:

·                    Beta Blokörler: Bu ilaçlar vücudun heyecan durumlarında adrenalin salgılamasını yavaşlatırlar. Kalp atışlarının yavaşlaması, kan basıncının düşmesi ve titremeyi engelleyen bu ilaçlar korku ve endişe halinde kişiyi rahatlatarak, fobinin etkisini azaltabilir.

·                    Antidepresanlar: Antidepresanlar da endişe ve huzursuzluk durumunu engelleyebilirler. Bunlar beyinde bulunan nerotransmiterlerden kimyasal serotonin üreterek bir tepkime yaratırlar.

·                    Yatıştırıcılar: Benzodiazepin olarak da adlandırılan bu ilaçlar kişideki endişe ve huzursuzluk halini azaltırlar. Doktor denetimi dışında, yüksek dozlar bağımlılık yapabilir. Kısa süreli dönemlerde ve doz aşımı yapılmadan alınmalıdırlar.

Fobilerle başa çıkma yollarından biri de fiziksel rahatlamadır. Kas ve eklemleri gevşetmek ve rahatlatmak iyi bir tekniktir. Ayrıca otogenik rahatlama denilen ve kişinin düşünce yoluyla uyguladığı telkin yolları da bir seçenek olabilir. Sessiz bir ortamda zihni boşaltmak veya tek bir nesneye dikkati vermek rahatlama sağlar. Ancak tüm bu fiziksel rahatlama yolları bazı durumlarda yeterli olmayabilir. Diğer yandan korku duyulan durum veya nesneye karşı duyarlılığı azaltma tedavisi de bir çözümdür. Fobi duyulan konuya tekrar ederek maruz kalma, kişide korkuyu yenmeye veya alışmaya karşı tepkilerin artmasına neden olur. Örneğin uçma korkusu olan kişilerde bu korkuyu yenmek için, uçak resimlerine bakma, havaalanlarında oturma, ve son olarak da uçağa binme gibi bir terapi yolu denenebilir.

Kavramsal davranış terapisi ise kişinin terapisti ile ortak çalıştığı bir yöntemdir. Bu yöntemde terapist kişinin tepki geliştirdiği nesne ya da durumları inceler, bunlara karşılık alternatif yollar bularak korkuyu azaltmaya çalışır. Sonuç olarak hasta korkulara karşı değişik yöntemler uygulayarak sonuca ulaşabilir.

Basit fobiler genelde davranış düzenleme yöntemi ile tedavi edilebilir. Sosyal fobiler ise anti-depresanlar veya beta blokörler kullanılarak engellenebilir. Gündelik hayatta yaşanan korku ve endişelerden kurtulmak için basit yollar seçilebilir:

·                    Korku ve fobileri iyi değerlendirin ve tanıyın.

·                    Geçmiş zamanda yaşanılanları unutun.Her zaman yeni yollar deneyin ve çözümler geliştirin.

·                    Stres ve korku anında başka işler ve hobilerle meşgul olmaya çalışın.

·                    İyi dinlenin. Düzenli yemek yeme alışkanlığı geliştirin. Kafein ve nikotin tüketiminden kaçının. Rahatlama aracı olarak alkol veya yatıştırıcıları seçmeyin.

Problemlerinizi arkadaşlarınız veya eğitimli kişilerle konuşup paylaşın.